W przypadku zatrudnienia młodocianego cudzoziemca, pracodawca musi pamiętać o dwutorowej procedurze weryfikacji dotyczącej legalizacji pobytu i zatrudnienia oraz zatrudnianiu młodocianych. Trzeba podkreślić, iż powierzenie pracy pracownikowi młodocianemu będącemu cudzoziemcem, nie różni się znacznie od przepisów dot. legalności zatrudniania cudzoziemca pełnoletniego.
Legalizacja pobytu.
W pierwszej kolejności podmiot zatrudniający ma obowiązek zweryfikowania dokumentów zezwalających na legalny pobyt cudzoziemca. Młodociany, niebędący obywatelem polskim, musi posiadać dokumenty pobytowe, które umożliwiają pracę i zezwolenie na pracę lub dokumenty umożliwiające pracę bez zezwolenia. Zgodnie z art. 2 i 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi ma obowiązek:
- żądać od cudzoziemca przedstawienia, przed rozpoczęciem pracy, ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przede wszystkim wizy lub karty pobytu;
- przechowywać kopię tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca, przy czym w sytuacji zatrudnienia cudzoziemca na podstawie umowy o pracę, kopia przedmiotowych dokumentów powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika na zasadach i przez okres obowiązkowego przechowywania tych akt.
Dokumentem pobytowym, który jest charakterystyczny przede wszystkim dla niepełnoletnich cudzoziemców jest wiza krajowa D 11: kształcenie się lub szkolenie w innej formie niż określona w wizie 9 lub 10, tj. studia w szkole wyższej i szkolenia zawodowe. Posiadanie tej wizy jest dodatkową podstawą do legalnego pobytu.
Prawo przewiduje dla młodocianych cudzoziemców dodatkowe zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę w przypadku odbywania przez nich praktyk zawodowych. Młodociani cudzoziemcy uczący się w szkole zawodowej i wykonujący pracę w ramach praktyk zawodowych zgodnie z programem szkoły oraz biorący udział w wymianie edukacyjnej nie muszą posiadać zezwolenia na pracę.
Podstawowymi różnicami pomiędzy zatrudnianiem młodocianego cudzoziemca a dorosłego jest m.in. brak możliwości przeprowadzenia testu rynku pracy, posiadania wizy D11 oraz zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia ucznia w celu odbycia praktyk zawodowych. Pozostałe kwestie związane z legalizacją zatrudnienia są takie same jak w przypadku cudzoziemców pełnoletnich.
W świetle obowiązujących przepisów obowiązuje zasada, że dokument pobytowy właściwy dla wykonywania pracy wraz z zezwoleniem na pracę lub oświadczeniem o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, stanowi każda wiza wydana przez polskie organy, tj. typu „C” – wiza Schengen, krótkoterminowa lub typu „D” – wiza krajowa, długoterminowa, niezależnie od celu jej wydania, jak również każde zezwolenie na pobyt czasowy, z wyjątkiem wiz i zezwoleń wskazanych w przepisach jako wykluczające podjęcie pracy. Zatem cudzoziemiec nie może legalnie podjąć pracy w przypadku, gdy przebywa na terytorium RP na podstawie:
- polskiej wizy, której cel wydania został oznaczony symbolem:
- „01” – cel turystyczny;
- „20” – korzystanie z ochrony czasowej;
- zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż zatrudniając niepełnoletniego cudzoziemca należy pamiętać o konieczności uzyskania pisemnej zgody na zatrudnienie od jego prawnego opiekuna.
Legalizacja pracy.
W świetle przepisu art. 87 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, cudzoziemiec spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii, czyli obywatel tzw. kraju trzeciego, w tym również młodociany, może podjąć legalnie pracę na terytorium Polski, jeżeli posiada ważne zezwolenie na pobyt w Polsce, przede wszystkim wizę lub zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP – w formie uprawniającej do wykonywania pracy, zatem nie może to być np. wiza wydana w celu turystycznym, a także zezwolenie na pracę.
Ponadto istnieją procedury uproszczone zatrudniania, które obowiązują zarówno osoby dorosłe, jak i młodociane z wybranych państw. Zatem można zatrudnić młodocianego cudzoziemca, gdy jest on obywatelem Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Rosji, Gruzji i Armenii, na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy. Obywatele wymienionych powyżej krajów mogą korzystać z ruchu bezwizowego, czyli przekraczać granice państwa bez konieczności uzyskania wizy lub innego dokumentu pobytowego, przy wjeździe na terytorium państw obszaru Schengen, w tym również Polski. Przywilej ten posiadają m.in. obywatele Ukrainy, Mołdawii i Gruzji, ale tylko ci, którzy legitymują się paszportem biometrycznym. Cudzoziemiec może korzystać z pobytu na podstawie ruchu bezwizowego przez okres 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu. W takim przypadku liczy się łączny okres przebywania danego cudzoziemca na terytorium wszystkich państw strefy Schengen.
Na podstawie art. 87 ust. 3 i art. 88z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, cudzoziemcy pochodzący z powyżej wymienionych państw, mogą pracować bez zezwolenia na pracę, na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy danemu cudzoziemcowi, które podmiot powierzający pracę złożył w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na swoją siedzibę lub miejsce stałego pobytu, a powiatowy urząd pracy wpisał przedmiotowe oświadczenie do ewidencji oświadczeń jeszcze przed rozpoczęciem przez cudzoziemca pracy.
Zatrudnianie młodocianego obywatela Ukrainy.
Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, uprawnionymi do wykonywania pracy na terytorium Polski są:
- obywatele Ukrainy, którzy przybyli legalnie do Polski w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z trwającymi na Ukrainie działaniami wojennymi i deklarują zamiar pozostania na terytorium Rzeczpospolitej Polski;
- pozostali obywatele Ukrainy przebywający legalnie na terytorium Polski bez względu na to, czy przybyli do Polski przed czy po wybuchu wojny w Ukrainie oraz niezależnie od formy legalnego pobytu, zatem może to być np. wiza wydana w celu turystycznym, czyli dokument, na podstawie którego, co do zasady, nie można wykonywać pracy.
Aby powyżej wymienione osoby mogły legalnie wykonywać pracę, muszą zostać łącznie spełnione dwie przesłanki:
- podmiot powierzający pracę powiadomi o powierzeniu pracy temu obywatelowi powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy, w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy;
- praca jest powierzana w wymiarze czasu pracy lub liczbie godzin nie niższych niż wskazane w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, proporcjonalnie zwiększonym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy.
Marek Choczaj
starszy inspektor pracy- koordynator sekcji PPP-A
Okręgowy Inspektorat Pracy we Wrocławiu
